Cando nós eramos os refuxiados: Historia do barco Winnipeg

Foto: Memoria Chilena

Durante a Guerra Civil milleiors de españois fuxiron a Francia, non obstante, a maioría dos refuxiados foron encerrados en campos de concentración, separados das súas familias e mantidos baixo pésimas condicións.

Para milleiros de republicanos, Francia era a única alternativa. Desde o sábado 28 de xaneiro até o domingo 5 de febreiro, lograran cruzar a fronteira francesa 170.000 mulleres e nenos, 60.000 homes e 10.000 feridos, cifras que irían en aumento até pronto superar o medio millón de persoas. Pero chegar a Francia non era fácil; había  que cruzar os Pireneos en pleno inverno, soportando durante varios días intensas choivas e nevadas. Só algúns puideron realizar parte do traxecto en vehículos. A maioría fíxoo a pé ou en mulas, cargando todos os aveños que podían, os que aos poucos foron arroxando, incapaces de soportar o seu peso. Eran lastimosas caravanas que enfilaban por distintos carreiros pirenaicos: familias completas con anciás avoas e nenos en brazos, mulleres embarazadas, homes extenuados, combatentes que aínda conservaban o fusil e  o ideal de recuperar a República, pois para eles esa derrota non era definitiva.

Para a viaxe contratouse o antigo cargueiro francés Winnipeg, que habitualmente facía percorridos con non máis de 20 pasaxeiros.

Instaláronse liteiras de madeira nas súas adegas e finalmente alcanzou unha capacidade para transportar á 2.500 persoas seleccionadas. É o mesmo Neruda, quen xunto á súa esposa arxentina Delia del Carril, os que revisan unha a unha as miles de solicitudes de españois para viaxar a Chile. 

Para algúns, Francia significou unha acollida agradable, comida, teito e abrigo, proporcionados por familias francesas ou españolas residentes. Para a gran maioría, en cambio, o seu arribo a terra estranxeira non foi outra cousa que engadir outro amargo capítulo á xa demasiado longa historia de padecimientos vivida durante os anos da cruenta guerra fraticida. As primeiras palabras francesas que ouviron estes refuxiados foron unha orde seca: Allez!, allez! Circulez!, circulez!

Con elas soando nos seus oídos e cravándolles a alma, foron conducidos como manada a campos de concentración: Lle Perthus, Prats de Molló, Argelés sur Mer, Agde, Saint Ciprien, Tour de Carol,  Mont Louis, Amelié- lles- Bains, Arles sur Tech, Vernet-lles-Bains, Tours, Barcares, Septfonds, Bram, Mazeres…

Cercados de aramados, rodeados de metralladoras empuñadas por gardas senegaleses, xendarmes e gardes mobiles franceses, xeralmente tendo por teito as estrelas dun ceo frío, en cada campo de concentración se hacinaban homes e mulleres por separado en pésimas condicións hixiénicas e mal alimentados. Sobre a area das praias do sur de Francia, refuxiados republicanos derramaban as súas bágoas e outros sucumbían vítimas da enfermidade, da fame e da añoranza.

E xorde o gran Pablo Neruda

Pablo Neruda foi Cónsul en Barcelona e logo en Madrid ata 1936, cando tivo que fuxir das tropas franquistas, xa que por ese entón xa se declarara abertamente comunista e o seu traballo se volvera cada vez máis político.

Un dos feitos que máis o marcou foi o asasinato ao seu amigo Federico García Lorca en 1936. Unha vez de volta en Chile, non deixou de estar ao tanto da situación en España, e é así como, ao decatarse das tráxicas condicións dos refuxiados en Francia, xorde a idea de traelos a Chile. Auspiciado polo entón presidente chileno Pedro Aguirre Cerda, quen o nomea cónsul en París, parte a Europa a organizar esta travesía.

O amor que Neruda aprendera a sentir por España e a súa xente—pegada indeleble deixou nel o covarde asasinato do seu entrañable amigo Federico García Lorca— impulsouno a solicitarlle ao presidente Aguirre Cerda que o designase cónsul encargado da emigración española con sede en París.

A resposta do mandatario chileno non se fixo esperar:
—Si, tráiame milleiros de españois. Tráiame pescadores, tráiame vascos, casteláns, estremeños… Temos traballo para todos .

 

A Viaxe

Para a viaxe contratouse o antigo cargueiro francés Winnipeg, que habitualmente facía percorridos con non máis de 20 pasaxeiros.

Instaláronse liteiras de madeira nas súas adegas e finalmente alcanzou unha capacidade para transportar á 2.500 persoas seleccionadas. É o mesmo Neruda, quen xunto á súa esposa arxentina Delia del Carril, os que revisan unha a unha as miles de solicitudes de españois para viaxar a Chile. Coa axuda do ex Goberno Republicano español seleccionan os inmigrantes, non só artistas, intelectuais ou políticos, se non tamén obreiros, pescadores, comerciantes, homes e mulleres capacitados e de esforzo que podían achegar á sociedade chilena.

No porto francés de Trompeloup-Pauillac, reúnense centos de familias que foran separadas pola traxedia.

En canto sóubose en Chile que Pablo Neruda estaba a organizar o rescate de milleiros de refuxiados republicanos, o tema dividiu ideológicamente aos chilenos. O influente “Diario Ilustrado” opúxose tenazmente á inmigración española, mentres que o matutino “Frente Popular” encarnou a postura humanitaria. Durante meses as disputas foron en aumento, fixeron cambalear o gabinete de Pedro Aguirre Cerda e alcanzaron á mesma Cámara de Deputados pouco antes do partir do Winnipeg desde o porto fluvial de Pauilliac.

En recordo desa xesta histórica, Neruda compuxo o poema titulado “Misión de amor”, que no seu libro “Memorial de Isla Negra”, pode lerse:

Yo los puse en mi barco.

Era de día y Francia

 su vestido de lujo

de cada día tuvo aquella vez,

fue

la misma claridad de vino y aire

su ropaje de diosa forestal.

Mi navío esperaba

con su remoto nombre “Winnipeg”

Pero mis españoles no venían

de Versalles,

del baile plateado,

de las viejas alfombras de amaranto,

de las copas que trinan

con el vino,

no, de allí no venían,

no, de allí no venían.

De más lejos,

de campos de prisiones,

de las arenas negras

del Sahara,

de ásperos escondrijos

donde yacieron

hambrientos y desnudos,

allí a mi barco claro,

al navío en el mar, a la esperanza

acudieron llamados uno a uno

por mí, desde sus cárceles,

desde las fortalezas

de Francia tambaleante

por mi boca llamados

acudieron,

Saavedra, dije, y vino el albañil,

Zúñiga, dije, y allí estaba,

Roces, llamé, y llegó con severa sonrisa,

grité, Alberti! y con manos de cuarzo

acudió la poesía.

Labriegos, carpinteros,

pescadores,

torneros, maquinistas,

alfareros, curtidores:

se iba poblando el barco

que partía a mi patria.

Yo sentía en los dedos

 las semillas

de España

que rescaté yo mismo y esparcí

sobre el mar, dirigidas

a la paz

de las praderas.

Na asoleada mañá do venres 4 de agosto de 1939, o peirao de Trompeloup fervía de xente. Alí reencontrábanse noivos, matrimonios, familiares e amigos que levaban meses e anos sen saber o un do outro. Cada un deles fora notificado que debía presentarse días antes na cidade de Bordeus para logo abordar o Winnipeg rumbo a Chile, un país do que moi poucos tiñan algunha noticia. O artífice dese encontro milagroso, Pablo Neruda, instalara unhas mesas nunha das adegas do peirao para realizar os trámites administrativos necesarios. A súa firma e un timbre do SERE convertíanse na anhelada autorización para embarcar rumbo á liberdade, a dignidade e a esperanza: Chile.
E o Winnipeg deu inicio á súa travesía que duraría case exactamente un mes, tempo durante o cal os refuxiados non puxeron pé en terra até chegar á chilena cidade de Arica, onde non houbo porto ata que un dos mesmos refuxiados, anos máis tarde, construíuno, feito que constitúe un verdadeiro símbolo do aporte que significou para Chile esa inmigración española en diversos campos da cultura, a educación, o comercio e a industria.
O vello vapor francés –que anos máis tarde sería afundido por un submarino alemán en augas do Atlántico Norte–, enfilou a súa proa polo Cantábrico, ao norte da península ibérica, para logo entrar en augas do Océano Atlántico.

Un mes máis tarde, o 3 de setembro de 1939, o Winnipeg atraca en teras chilenas .

Ao día seguinte finalmente desembarcan e son recibidos polas autoridades chilenas. A maioría dos españois permaneceron en Chile, onde comezaron unha nova vida, moitos outros familiares seguiríanos anos máis tarde ao novo fogar en América.

Galegos no barco

Grazas ao testemuño de Pancho de Pita, un dos fillos dos embarcados no Winnipeg, sábese que tiñan ao redor de 20 galegos entre os españois refuxiados.

Entre eles o pai de Pita e dous dos seus irmáns, todos eles sindicalistas de Cariño, na provincia da Coruña, que alcanzaron a fuxir a tempo das tropas franquistas.

Foi nun campo de concentración en Francia onde se decataron da travesía a Chile, e con diñeiro mandado dende Galicia puideron comprar as súas pasaxes que os levou a terras chilenas.

Varios dos galegos comezaron a traballar na industria de fariña de peixe en Chile, pero a maioría seguiu camiño ata Arxentina ou Uruguai, onde tiñan parentes, emigrantes de anos anteriores.

Fontes: Wikipedia / winnipeg70

¬Para saber máis Blog Xerais

¬Para saber máis Memoria Chilena

 

 

Comparte!!!

Relacionados