Estamos en plena Guerra da Independencia de España, loitando contra os franceses …
A batalla de San Marcial tivo lugar o 31 de agosto de 1813. O Cuarto Exército español (de Galicia), baixo o mando do xeneral Freire, fixo retroceder ás tropas do mariscal Soult, que emprendera a ofensiva contra o exército aliado hispano-luso-británico que dirixía Arthur Wellesley, duque de Wellington.
Wellington achegouse a San Sebastián tras o triunfo aliado na batalla de Vitoria e cercou á cidade, ocupada polos franceses, en xullo de 1813, buscando render esa importante praza forte. Ao mesmo tempo, tras a súa derrota, o exército francés retirábase cara ao leste, tentando recuperarse e coidar os feridos da batalla de Vitoria. San Sebastián e Pamplona situábanse aos flancos das forzas de Wellington, gardando os accesos á fronteira francesa e, por tanto debían ser tomadas antes de que os aliados tratasen de internarse en territorio galo. Con todo, o asalto contra San Sebastián demostrou que Wellington había xulgado mal a determinación da guarnición francesa e a do seu comandante, o xeneral Rei, xa que os asaltos británicos foron rexeitados con graves perdas, como os 600 mortos contabilizados no ataque do 21 de xullo. Antes de que Wellington puidese reformular as súas accións, tivo noticias de que o mariscal Soult reorganizara as súas forzas e reaparecía desde o leste, bastante antes do que Wellesley crera posible, de modo que parte do exército aliado levantou o asedio de San Sebastián para enfrontarse ao mariscal francés.
Mentres Wellington encaraba a Soult na campaña dos Pireneos, o xeneral Graham mantiña o bloqueo de San Sebastián e preparábase para comezar o novo asedio o 26 de agosto. Para iso, construíuse unha liña de fortificaciones lixeiras para resgardarse contra os asaltos de Soult, á vez que se establecía unha importante liña de defensa nas beiras río Bidasoa. Acrecentouse a forza das divisións anglo-portuguesas en Vera, Lesaca e sobre todo Irún, coa inclusión de forzas das divisións españolas 3.ª, 5.ª e 7.ª sobre as alturas de San Marcial, que dominaban a cidade de Irún, así como dúas brigadas da 4.ª división en reserva (que formaban parte do Cuarto Exército español dirixido polo xeneral Freire).
Tras catro semanas de recuperación, Soult preparara unha ofensiva cara a San Sebastián, concentrando as súas nove divisións en Ainhoa, localidade do País Vasco francés, a pouca distancia da fronteira, para un ataque sobre os arredores de San Marcial. Nin as forzas francesas nin as españolas tiñan a moral en perfecto estado: os franceses estaban desmoralizados polas retiradas recentes; en tanto que as pobremente equipadas tropas de Freire, con dificultades de subministración, non disfrutarán das súas racións completas en varios días. Detrás deles, os exércitos aliados estaban enfrascados nos terribles combates por San Sebastián, que lles custarían 2.376 mortos ou feridos só no día 31 de agosto.
“Guerreiros do mundo civilizado!, aprendede a selo do Cuarto Exército Español, formado por soldados galegos que teño a honra de mandar; cada soldado del merece con máis xusto motivo ca min o bastón que empuño; o terror, a morte, a arrogancia e a serenidade, de todo dispoñen ó seu antollo!. Españois!, adicádevos todos a imitar ós inimitables galegos!”. Wellington
A Batalla
O plan francés era sinxelo. Con tres divisións debía atacar frontalmente a comarca do Bidasoa (Irún), mentres que outro catro avanzaban cara a Vera de Bidasoa nun movemento que pretendía copar ás tropas españois de Irún e abrir o camiño de Oyarzun para aliviar así a situación da guarnición de San Sebastián.
Envoltas pola néboa matinal, sete divisións francesas marcharon cara ao Bidasoa o 31 de agosto, vadeando o río cubertas polo lume da súa artillaría. As posicións aliadas en Verae Irún víronse sorprendidas e excedidas, pero non sen antes alertar a Freire, que dirixiu as súas tropas formando unha liña nas alturas. As columnas imperiais perderon a súa orde cando ascenderon sobre o difícil terreo, alcanzando as liñas de Freire como unha masa confusa. Os españois que formaban o 4ª Exército, ou Exército de Galicia, non satisfeitos con botalos da súa terra, estiveran perseguíndoos por Castela, en San Marcial recibíronlles con lume e, avanzando contra eles a bayoneta calada, arroiaron aos homes de Soult, empuxándoos ladeira abaixo.
Soult recompuxo as unidades a medianoite e preparou tropas de refresco para un segundo asalto sobre os outeiros, pero a liña de bayonetas española mantívose firme fronte a este asalto final, batendo novamente aos franceses. Impotente ante as sucesivas retiradas dos seus homes no río Bidasoa, Soult ordenou a retirada cara a Irún. San Sebastián caeu tras unha monumental batalla ese mesmo día, sendo saqueada e incendiada polos supostos aliados anglo-portugueses, e Soult retirouse cara a chan francés.
O Duque de Wellington contemplou a batalla desde a súa atalaia para logo referirse nestes termos ao Exército español e as súas hostes galegas nunha arenga no Cuartel de Lesaca, un 4 de setembro de 1813:
«Guerreiros do mundo civilizado: Aprendede a selo dos individuos do Cuarto Exército que teño a dicha de mandar. Cada soldado del merece con máis xusto motivo o bastón que empuño. Todos somos testemuñas dun valor descoñecido até agora; do terror, a morte. A arrogancia e serenidade, de todo dispoñen á súa antollo. Dúas divisións foron testemuñas deste combate orixinal sen axudarlles en cousa algunha e isto por disposición miña para que levasen unha gloria que non ten compañeira. Españois: Dedicádevos a imitar aos inimitables galegos, distinguidos sexan até o fin dos séculos por chegar no seu denuedo até onde nunca ninguén chegou. Nación española premia o sangue vertido por tantos cides. Dez e oito mil inimigos cunha numerosa artillaría desapareceron como o fume para que non vos ofendesen xamais».
A batalla de San Marcial foi moi cruenta. Entre mortos e feridos, houbo 1.658 baixas no exército español. O exército francés sufriu máis aínda, mentres que ingleses e portugueses apenas tiveron baixas. Máis aló das baixas, a xornada de San Marcial supuxo o final da ocupación francesa do País Vasco e Navarra, e o fin da única forza temible de Soult, que “xa nunca combatería coa afeita habilidade e celo”. A vitoria de San Marcial figura entre os triunfos máis brillantes do exército español na guerra.
Fonte: Wikipedia
