Cando un home fai que a choiva sexa arte: O Mestre Mateo

Foto©Porgaliciabaixo

É o mestre Mateo unha figura histórica máis de Galicia, rodeado dun halo de misterio e fascinación. Arquitecto e autor dunha das fachadas máis famosas da cristiandad: o Pórtico da Gloria da catedral de Santiago de Compostela.

Con esta obra pretendíase que o peregrino cando rematase o seu camiño en Santiago logo de pasar por unha infinidade de pórticos na súa viaxe, achase no da Gloria o definitivo, quedándose impresionado o camiñante ante a grandiosidad escultórica e teolóxica que representa o conxunto, sendo xa para sempre símbolo da relixiosidade e final de viaxe para todo peregrino.

Mateo tivo unha extraordinaria importancia, e sobre a súa autoría no dintel do Pórtico pódese ler a inscrición que dá fe de que empezou a obra desde os cimentos. O 1 de abril de 1188 colocáronse os dinteles por parte do mestre.

Hai unha figura escultórica que sempre se creu que representa a un Mateo aínda novo, vestido cunha túnica, sen barba, fazulas recheas, e déixannos albiscar un home forte e robusto. É a mesma figura de pedra  de xeonllos ao pé do parteluz, cunha inscrición na que antigamente se podía ler Architectus, e as siglas FECIT.

É a escultura que representa o famoso santo popular “Santo dos Croques”.

Esta tradición coñécea calquera visitante da catedral. É tal a veneración que se sentiu en Galicia polo mestre Mateo que dalgún modo “se lle santificou” popularmente. Así Bouza Brey di “O pobo galego na súa fervente exaltación da sabedoría chegou a outorgar a Mateo, de xeito consciente e perdurable, sen interferencia algunha, o título de santo, rendéndolle culto e executando un culto tradicional”.

Temos outro exemplo no caso recollido polo mesmo autor, no que un sacerdote conta como unha mañá puido ver a unha muller de loito arrodillada ante unha figura do mestre que se acha detrás do Pórtico coas mans en actitude de oración; a boa señora ten entre as súas mans as mans de pedra de Mateo, e sendo preguntada polo sacerdote sobre que facía alí rezándolle a esa imaxe e se sabía quen era; ela respondeu sen dubidar que si o sabía, e engadiu que era “o Santiño San Mateu” que fixera todo aquilo, e canto o dicía sinalaba o Pórtico da Gloria.

Foto©Porgaliciabaixo

Da mesma xeito golpeábase ata hai pouco a cabeza da representación de Mateo, o chamado “Santo dos Croques”. As persoa que acudían a este punto da catedral, golpeaban a súa cabeza coa do santo, coa esperanza de “que transmitise e contaxiase” algo da súa intelixencia. Dise que esta tradición fixérona tamén popular antigamente os estudantes de Santiago, cando acudían a él para que lles axudase nos seus estudos.

Moitos españois parlantes pregúntanse de onde procede o termo “croque”; vén derivado do son que produce o choque entre as cabezas. O que é evidente é que este rito debe enterrar as súas raíces nas crenzas míticas – pagás dos galegos.

Non se sabe con certeza se Mateo era galego ou non, parece que todo apunta a iso, pero non hai absoluta certeza documental, e hai que dicir en favor dos historiadores galegos que foron moi asépticos co tema da súa orixe. En calquera caso Mateo pasou a maior parte da súa vida en Galicia, coñécese polo menos a súa permanencia de 1166 a 1202.

Hai unha hipótese defendida polo Filgueira Valverde na que se intenta establecer a identidade e procedencia do mestre e que ademais testemuñaría a súa xenealogía galega.

Foto©Porgaliciabaixo

Segundo estes hai unha familia en Lugo da que hai probas documentais de 1255 a 1267 coñecida como Matheus; entre outros datos recóllese que xuraron fidelidade ao bispo de Lugo en 1184 Matheus Petri e Matheus Mathei; en 1191 Matheus Petri aparece como testemuña na venda dunha casa; en 1202 xura fidelidade e un tal Joannes Matheu recoñecendo un señorío, en 1207 é subscrito por Johan Matheu ; en 1235 Matheus Petri é de novo testemuña dunha venda; no século XIII hai constancia dun xuíz de Lugo chamado Johannes Matheus; e en 1267 documéntase unha venda de María Mathei e do seu esposo ao bispo de Lugo.

Temos así que o mestre Mateo sería fillo de Petris de Lugo (Pedro). En 1184 aparecerá na venda como cabeza de familia e o seu fillo sería Matheus Mathei; ademais de Didagos Mathei que aparece nun documento dunha venda en 1189, Petrus Mathei e Johannes Mathei documentado polo menos en 1202 e 1207.

Esta teoría parece bastante verosímil, e esta familia permaneceu documentada e unida a Santiago desde o século XIII ao XIV. Segundo testemuño de Bouza Brey existiu unha inscrición hoxe perdida e soamente conservada na tradición oral que dicía sobre o suposto pai de Mateo construtor de pontes:

“Pedro de Pedre (Petrus Petri)
de Castro natural
hizo el puente de Salime
la iglesia y el hospital,
y la catedral de Lugo
adonde se fue a enterrar,
abril año de 1113”

É por este motivo que se lle deu credibilidade ao dato de que o mestre Mateo traballaba como ponteador na Ponte de Cesures en 1161.

Tamén hai que resaltar que a primeira constancia de Mateo nun documento que data de 1168; no cal o Rei Fernando II, fai entrega para sempre ao mestre de dous marcos de prata semanais, ata facer un total de cen maravedíes ao ano, para que traballase con empeño nas obras que se realizaban na igrexa de Santiago Apóstolo.

Pero como dixemos antes no mestre Mateo mestúranse admiración, veneración, misterio… e é así como xorden a lendas, e neste caso non podía ser menos.

-Di a lenda relatada por Neira de Mosquera en “Historia dunha cabeza”, que era Mateo un cabaleiro
 arquitecto do rei Fernando II e o seu corte; que visitan Compostela en 1187. O arcebispo Don Pedro Suárez de Deza fai ver ao rei o penoso aspecto da catedral, que se acha sen pórtico e suxeito ao teito mediante maderos.

-Quéixase ante o rei de que os mouros roubaron as campás e as portas, e que están empobrecidos polo diñeiro entregando ao rei pola loita contra os mouros.
Ante isto o rei agradeceu a axuda ao prelado e promete recompensalo, engadindo: “…Desde mañá esas estadas poderán servir para os alarifes, e esas suntuosas columnas resistirán o peso dos arcos. ¡Mateo! Dixo enseguida, desde agora quedades nomeado mestre de obras da catedral de Santiago. Don Pedro Suárez de Deza, aquí preséntovos ao meu arquitecto de palacio”.

Nese momento Mateo acepta e desde entón quedará unido a Santiago.

Foto©Porgaliciabaixo

Segue contando a historia que na data do 1 de abril de 1188 hai unha máxima expectación entre o pobo; diante do pórtico que se atopa oculto por un tapiz.

Chegan así mesmo o bispo e toda a súa comitiva, tiran da tea e a xente queda marabillada ante o conxunto escultórico, pero de súpeto…a xente alí apiñada comeza a revolverse, viron algo na obra que non lles fixo demasiada graza, trátase dunha figura cun sospeitoso parecido con Mateo. O bispo desgústase ante o que él considera un atrevemento por parte do mestre e manda chamalo a palacio, ordenándolle retirar ese busto en concreto, baixo pena de non obedecerlle de excomunión.

Mateo ante esta ameaza obedece e quita a figura dicindo:”…Son moi pouco para colocarme entre apóstolos e profetas; vale demasiado o meu corazón morigerado para permanecer entre os vicios…non ten o Pórtico lugar para a miña efigie…Examinemos as portas principais: baixo os seus dinteles pareceriamos un esmoleiro. As columnas que a dividen arrincan sen machones, alí imos colocarnos. Non faremos un retrato, esculpiremos un símbolo ¡De costas aos vicios! Así debe camiñar o home polo mundo ¡E de xeonllos! Deste xeito devolve o artista a Deus a faísca de luz celestial que depositou na súa cabeza?

E deste xeito foi como os visitantes á catedral atopáronse posteriormente a escultura de pedra a pés do parteluz mirando cara ao altar, coa inscrición de Architectus e FECIT.

Non se sabe onde foi enterrado
, dato este que tamén se descoñece de “outro grande” de Santiago e figura crucial en Compostela, o bispo Diego Xelmírez. É moi posible que un e outro atopen o repouso eterno na catedral, e no caso de Mateo podería ata estar aos pés do Pórtico.

OUTRAS OBRAS DO MESTRE MATEO:

-O Claustro da catedral de Santiago, aínda que foi iniciada en 1124 e impulsado por Xelmírez en 1131, en 1166 dirixe as obras Mateo.
-O coro entre 1166 e 1188
-Portada sur da catedral de Ourense; presenta afinidades co coñecido como Arco da Epístola do Pórtico de Santiago.
-Igrexa de San Xan de Portomarín. Ademáis da posibilidade de ser fillo do ponteador Pedro, tamén se cre que construíu a igrexa ou parte dela.
-Igrexa do Mosteiro de San Lorenzo de Carboeiro.
-O Tímpano do Clavixo na mesma catedral.
-Os “Arcos de Palacio” no Palacio do Arcebispo.
-O Cristo superior da portada de Platerías.
-Ponteador da Ponte de Cesures.

Influencia de Mateo: A súa escola

-Pórtico do Paraíso no catedral de Ourense século XIII
-Portada da igrexa de San Bartolomé en Pontevedra.
-Un Cristo como o do Pórtico de Santiago nuns restos dun pórtico de Lérez.
-Santa María e Santiago de Betanzos.
-Colexio de San Jerónimo de Santiago.
-Fachada de San Martín de Noya
-Santa María del Campo da Coruña
-San Estevo de Ribas do Miño

En Castela destacan:

-Igrexas de San Juan do Mercado e Santa María de Azoque de Benavente, Santa María -A Maior de Toro na súa porta setentrional.
-Sepulcro da Magdalena en Zamora.
-A Capela Talavera na catedral de Salamanca.
-Fachada occidental da catedral de Ciudad Rodrigo.
-Fachadas de Santo Domingo e Santo Tomé en Soria.

O que está claro é que o mestre Mateo foi un xenio da súa época, conseguindo que as esculturas “falen” ás persoas que as contemplan.

Unha das preguntas que se fan moitos é onde se “formou” o mestre, e tras estudar a fondo a obra do Pórtico descóbrese unha incuestionable influencia francesa, xa que tanto as técnicas como os recursos son esencialmente franceses.

Manéxase a teoría de que Mateo estudou os pórticos franceses e españois, aventúrase que quizá estudou con atención a arte do camiño francés por encargo do arcebispo de Compostela, non sería estraño pensalo cando desde Santiago se pretendía facer unha obra extraordinaria como resultou ser finalmente a obra escultórica da catedral.

Bibliografía : “El Pórtico de la Gloria” de Rafael Silva

 

Comparte!!!

Relacionados